بازنگری تدقیقی ماسه‌زارهای ایران و ارتباط آن با برخی ویژگی‌های اقلیمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار، گروه احیاء مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

4 مربی، گروه اقیانوس شناسی، دانشکده علوم دریایی دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران.

چکیده

یکی از ناهمواری‌های مهم سرزمین­‌های بیابانی، ماسه‌زارها و شکل‌های مختلف تپه‌های ماسه‌ای است. در این مناطق باد موجب ضمن جا‌به‌جایی ماسه‌های روان و ساختن شکل های تراکمی ماسه موجب ایجاد خسارت‌های زیادی می‌شود؛ لذا آگاهی از پراکنش آن‌ها در کشور ضرورت دارد. پژوهشگران، آمار مختلفی از سطح ماسه‌زارها به دست آورده‌اند که با یکدیگر تفاوت‌هایی دارد. در این پژوهش، با کدنویسی و نمونه‌گیری تعلیمی در سامانه گوگل‌ارث انجین، نقشه کاربری اراضی با تأکید بر اراضی ماسه‌­زار برای ایران تهیه شد. با مقایسه نقشه اراضی ماسه‌­زار تهیه شده در سامانه گوگل ارث انجین با نقشه‌های تهیه شده توسط محققان پیشین، مرز ماسه‌زارها در سامانه گوگل ارث اصلاح  و یک نقشه جدید و دقیق از پراکندگی ماسه‌زارها ارائه شد. پس از آن پراکندگی ماسه‌زارها از نظر ویژگی‌های اقلیمی (دما، بارش، تبخیر و تعرق و شاخص خشکی یونپ) بررسی شد. طبق یافته‌­ها ، مساحت ماسه‌زارهای ایران حدود 5.15 mha است. بر این اساس استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان، اصفهان، خراسان جنوبی و یزد به‌ترتیب بیشترین سطح ماسه‌زارهای کشور را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج حاصل از داده‌های اقلیمی حاکی از آن است که گرم‌ترین ماسه‌زار در محدودۀ کویری جنوب شهرستان­ شاهرود در استان سمنان و سرد‌ترین آن در شهرستان بوئین‌زهرا در استان قزوین قرار دارد. بیشینه و کمینۀ بارش نیز بترتیب متعلق به شهرستان­‌های‌ فراشبند در استان فارس و هیرمند در استان سیستان و بلوچستان است. بررسی شاخص خشکی یونپ نشان داد که ۸۹٪ از سطح‌ ماسه‌زارها در قلمرو اقلیمی فراخشک و 11٪ آن‌ها در قلمرو اقلیمی خشک پراکندگی دارند. نتایج حاصل از این پژوهش موجب اطلاع یافتن از موقعیت قرارگیری ماسه‌زارها و وضعیت پراکنش آن‌ها نسبت به شاخص‌های اقلیمی می‌شود و مسئولین امر را در مکان‌یابی مناسب برای برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌ها کنترل ماسه‌های روان (به‌ویژه پروژه‌های زیستی) یاری خواهد کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

  1. Abbasi, H. (2012). Classification of Iran’s Sand Dune Systems: morphology and Physiochemical properties. technical final report, Research Institute of Forests and Rangelands. [In Persian]
  2. Abbasi, H. (2021). Distribution of Sand dunes in Iran. Iran Nature, 6(2), 37-44. DOI: https://doi.org/10.22092/irn.2021.352954.1320 [In Persian]
  3. Ahmadi, H. (2008). Applied Geomorphology: Desert – Wind Erosion, Tehran: University of Tehran press. [In Persian]
  4. Ahmadi, H., Feyznia, S., Ekhtesasi, M.R. and Ghanei Bafghi, M. (2001). Source Identification of South Bafgh Sand Dunes. Desert, 6(2), 35-50. [In Persian]
  5. Almutlaq, F., Nahas, F. and Mulligan, K. (2022). Calculation of the Rub al Khali Sand Dune Volume for Estimating Potential Sand Sources. Remote Sensing, 14(5), 1216. DOI: https://doi.org/10.3390/rs14051216
  6. Amin, A. and Abu Seif, E.S. (2019). Environmental Hazards of Sand Dunes, South Jeddah, Saudi Arabia: An Assessment and Mitigation Geotechnical Study. Earth System and Environment, 3, 173-188. DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s41748-019-00100-5
  7. Ashkenazy, Y., Yizhaq, H. and Tsoar, H. (2012). Sand dune mobility under climate change in the Kalahari and Australian Deserts. Climate Change, 112, 901-923. DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s10584-011-0264-9
  8. Bagnold, R.A. (1941). The physics of Blown Sand and Desert Dunes. Dordrecht: Springer
  9. Bubenzer, O., Embabi, N.S. and Ashour, M. (2020). Sand Seas and Dune Fields of Egypt. Geosciences, 10(3). DOI: https://doi.org/10.3390/geosciences10030101
  10. Colantoni, A., Delfanti, L., Cossio, F., Baciotti, B., Salvati, L., Perini, L. and Lord, R. (2015). Soil Aridity under Climate Change and Implications for Agriculture in Italy. Applied Mathematical Sciences, 9(5), 2467-2475. DOI: http://dx.doi.org/10.12988/ams.2015.52112
  11. Edgett, K.S. and Lancaster, N. (1993). Volcaniclastic aeolian dunes: Terrestrial examples and application to Martian sands. Journal of Arid Environments, 25(3), 97-271. DOI: http://dx.doi.org/10.1006/jare.1993.1061
  12. Fryberger, S., Al-Sari, A., Clishamt, T., Rizvi, S. and Al-Hinai, KH. (1984). Wind sedimentation in the Jafurah sand sea, Saudi Arabia. Sedimentology, 31(3), 413-431. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1365-3091.1984.tb00869.x
  13. Gharib Reza, M. and Motamed, A. (2005). Investigating the changes of coastal sand dunes of Sistan and Baluchestan Province. Journal of Geographical Studies, 36(1), 35-48. [In Persian]
  14. Goudie, A. (1969). Statistical laws and dune ridges in southern Africa. The Geographical Journal, 135(3), 404-406. DOI: https://doi.org/10.2307/1797329
  15. Goudie, A. (2018). Arid and Semi-Arid Geomorphology. Nazari Samani, A., Ahmadi, H., Rahdari, M. and Farzin, M., Tehran: University of Tehran press.
  16. Hoseinzadeh, S.R., Ghorbani Shorestan, A., Karimi, A. and Jahadi Toroghi, M. (2019). Study of the scattering and Origin of Lesley Sediments of the Northeast of Iran. Quantitative Geomorphological Researches, 8(2), 1-22. [In Persian]
  17. Jafari, M. and Tavili, A. (2013). Reclamation of Arid and Desert areas. Tehran: University of Tehran press. [In Persian]
  18. Lancaster, N. (1980). Dune systems and palaeoenvironments in southern Africa. Palaeontologia Africana, 23, 185-189.
  19. Lancaster, N. (2009). Dune Morphology and Dynamics. In: Parsons, A.J. and Abrahams, A.D., Geomorphology of Desert Environments. Dordrecht: Springer. DOI: http://dx.doi.org/10.1007/978-1-4020-5719-9_18
  20. Livingstone, I. (1986). Geomorphological significance of wind flow pattern over a Namib linear dune. In: Nikcling, W.G., Aeolian Geomorphology. Boston: Allen and Unwin, DOI: http://dx.doi.org/10.4324/9780429265150-6
  21. Livingstone, I. (2012). Aeolian geomorphology of the Namib Sand Sea. Journal of Arid Environment, 93, 30-39. DOI: http://dx.doi.org/10.1016/j.jaridenv.2012.08.005
  22. Maghsoudi, M., Mohamadi, A., Khanbabaei, Z., Mahboobi, S. and Baharvand, M. (2017). Reg movement monitoring and Barchans in West of Lot region (Pashoeyeh). Quantitative Geomorphological Research, 5(4), 176-189. [In Persian]
  23. Mahmmodi, F. (2002). Sand Seas Distribution of Iran. Tehran: Research Institute Forests and Rangelands. [In Persian]
  24. Mamaghani Bonabi, A., Zare Ahmadabad, M. and Maghsoudi, M. (2019). Determination of source areas of aeolian sands Based of Mineralogy and Morphoscopy of sand grains (Case Study: Sufian Qom Hill – North of Lake Urmia). Journal of Geography and Environmental Hazards, 8(3), 77-95. DOI: https://doi.org/10.22067/geo.v8i3.81703 [In Persian]
  25. Monavari, I., Mortazavi, A. and Amrollahi, A. (2017). Sand dunes control methods to prevent the crisis on the Iran railway lines. Disaster Prevention and Management Knowledge, 7(1), 25-34. [In Persian]
  26. Natural Resources and Watershed Management Organization. (2019). Updating and Determining areas affected by wind erosion and Hotspot of Iran. [In Persian]
  27. Nazari Samani, A., Abassi, H., Ahmadi, H. and Rahdari, M. (2017). Quantitative Modeling of Dunefields High and Space Using Geomorphometric Studies in Central Deserts of Iran. Iranian Journal of Range and Desert Research, 24(1), 210-223. DOI: https://doi.org/10.22092/ijrdr.2017.109861 [In Persian]
  28. Nazari Samani, A., Tavakoli, A., Ghasemieh, H., Mashhadi, N. and Rahdari, M. (2017). Integration of anemometers data and geomorphology of sand dunes in Kashan Erg. Iranian Journal of Range and Desert Research, 24(1), 67-79. DOI: https://doi.org/10.22092/ijrdr.2017.109850 [In Persian]
  29. Pye, K. and Tsoar, H. (2009). Aeolian Sand and Sand Dunes. Berlin Heidelberg: Springer.
  30. Rasheed, M.J. and Mashee Al-Ramahi, F.K. (2021). Detection of the Impact of Climate Change on Desertification Formation East of the Tigris River in Salah Al-Sin Governorate Using Remote Sensing Techniques. Iraqi Geological Journal, 54 (1A), 69-83. DOI: https://doi.org/10.46717/igj.54.1A.7Ms-2021-01
  31. Sirjani, E., Sameni, A., Moosavi, A., MAhmoodabadi, M. and Laurent, B. (2019). Portable wind tunnel experiments to study soil erosion by wind and its link to soil properties in the Fars province, Iran. Geoderma, 333, 69-80. DOI: https://doi.org/10.1016/j.geoderma.2018.07.012
  32. Soil Survey Staff. (2014). Keys to soil Taxonomy. United States Department of Agriculture Natural Resources Conservation Service.
  33. Tavousi, T., Khajehamiri Khaledi, C., and Salari Fanoudi, M.R. (2021). Review of Iran's Climatic Zoning Based on Some Climate Variables. Desert Management, 8(16), 17-36. DOI: https://doi.org/10.22034/jdmal.2021.243138 [In Persian]
  34. Tripaldi, A. Ciccioli, P.L., Alonso, M.S. and Forman, S.L. (2010). Petrography and geochemistry of late Quaternary dune fields of western Argentina: provenance of aeolian materials in southern south America. Aeolian Research, 2, 33-48. DOI: https://doi.org/10.1016/j.aeolia.2010.01.001
  35. Tsoar, H. (1974). Desert dunes morphology and dynamics, El Arish (northern Sinai). Zeitschrift fur Geomorphologie, 20, 41-61.
  36. Tsoar, H. (2005). Sand dunes mobility and stability in relation to climate. Physica A., 357(1), 50-56. DOI: https://doi.org/10.1016/j.physa.2005.05.067
  37. Wilson, I.G. (1973). Ergs. Sedimentary Geology, 10(2), 77-106. DOI: https://doi.org/10.1016/0037-0738(73)90001-8
  38. Xi, Ch., Zuo, H., Wei, X. and Yan, M. (2023). Sand-fixing effect and compound change of nylon checkboard sand barrier. Environmental science and pollution research, 30, 35727-34744. DOI: http://dx.doi.org/10.1007/s11356-022-24741-8
  39. Xin, G., Huang, N., Zhang, J., and Dun, H. (2021). Investigations into the design of sand control fence for Gobi buildings. Aeolian Research, 49, 100662. DOI: https://doi.org/10.1016/j.aeolia.2020.100662
  40. Xue, Ch., Li, K. and Kong, L. (2021). Review of Research on Wind-sand Hazards in China Railway. Architecture Engineering and Science, 2(2), 56-62. DOI: https://doi.org/10.32629/AES.V2I2.368
  41. Yamani, M. and Karami, F. (2011). The relation between wind characters and rivers dynamic in placing of sands massive in Khuzestan Plain (Case study: Northern Erg of Ahwaz). Arid Region Geographic studies, 2(1), 25-42. [In Persian]
  42. Yizhaq, H., Ashkenazy, Y. and Tsoar, H. (2009). Sand dune dynamics and climate change: A modeling approach. Geophysical Research, 114(F1), F01023. DOI: https://doi.org/10.1029/2008JF001138
  43. Zare, S. (2015). Investigation of the efficiency of resin, mineral, polymer and biopolymer mulches for stabilization of sand dunes and feasibility study of their replacement with oil mulch. PhD thesis, University of Tehran. [In Persian]
  44. Zare, S., Jafari, M., Ahmadi, H., Rouhipour, H. and Khalil Arjomandi, R. (2019). Studying the effectiveness of some non-oil mulches on sand dunes fixation. Range and Watershed Management, 71(4), 939-948. DOI: https://doi.org/10.22059/jrwm.2018.264506.1294 [In Persian]
  45. Zhang, Zh., Liang, A., Zhang, C. and Dong, Zh. (2021). Gobi deposits play a significant role as sand sources for dunes in the Badian Jaran Desert, Northwest China. Catena, 206, 105530. DOI: https://doi.org/10.1016/j.catena.2021.105530
مدیریت بیابان
دوره 11، شماره 2 - شماره پیاپی 26
6 مقاله
شهریور 1402
صفحه 77-92

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 29 خرداد 1402
  • تاریخ بازنگری: 20 شهریور 1402
  • تاریخ پذیرش: 27 شهریور 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار